Phiên dịch, một nghề thực thụ

Qua nhiều thế kỷ, những cá nhân không cùng ngôn ngữ và văn hoá đã có thể hiểu nhau, trao đổi của cải và ý tưởng cho nhau nhờ vào những người trung gian có khả năng sử dụng hơn một thứ tiếng : đó là những người làm công tác biên dịch (dịch viết) và phiên dịch (dịch nói). Biên dịch và phiên dịch viên đã và đang có vai trò quan trọng hàng đầu trong nhiều lĩnh vực, từ triết học, tôn giáo, chính trị, văn hoá đến kinh tế, thương mại. Trong nhiều tiến trình chiến tranh và hoà bình, trong sự phát triển của các ngôn ngữ, trong việc phổ biến tri thức loài người v.v…đều thấy có bóng dáng của người làm công việc biên dịch, phiên dịch.

Vai trò của biên-phiên dịch viên là đảm bảo sự truyền tải thông tin giữa các cá nhân. Trong bối cảnh mạng Internet phát triển vượt bậc và quá trình toàn cầu hoá ngày càng sâu rộng như hiện nay, biên - phiên dịch viên hơn bao giờ hết đang đứng trên tuyến đầu của thế giới truyền thông. Chính vì lẽ đó, người bước vào nghề dịch cần hiểu chức năng truyền tải thông tin của mình có ý nghĩa lớn lao như thế nào. Người dịch phải chịu trách nhiệm với người truyền tải cũng như với người tiếp nhận thông tin; vì lẽ đó người dịch phải truyền tải một cách đầy đủ nhất có thể những thông tin mình nhận được từ ngôn ngữ gốc sang ngôn ngữ của người tiếp nhận thông tin (ngôn ngữ đích). Để làm tròn nhiệm vụ này, người dịch phải thực sự làm chủ hai ngôn ngữ liên quan.

Việc sử dụng thành thạo hai ngôn ngữ là điều kiện cần, nhưng chưa đủ. Ngay từ năm 1540, một dịch giả nổi tiếng người Pháp là Etienne Dolet đã từng viết : “ Người dịch phải thực sự thấu hiểu ý và cách biểu đạt ý của tác giả. Có như vậy, bản dịch mới không bị tối nghĩa. Người dịch còn phải sử dụng một cách hoàn hảo những ngôn ngữ mình sử dụng ”. Gần 4 thế kỷ sau, nhà văn và dịch giả André Ride khẳng định: “ Muốn dịch tốt thì phải thành thạo ngoại ngữ, nhưng sẽ còn tốt hơn nếu người dịch giỏi chính ngôn ngữ mẹ đẻ của mình. Giỏi ở  đây không chỉ là đọc tốt, viết tốt, mà còn phải thấu hiểu từng ngõ ngách và những nguồn lực ngầm của ngôn ngữ ấy…Dịch thực sự là một nghề ”.

Vì biên - phiên dịch thực sự là một nghề, cho nên người làm công tác biên - phiên dịch thực sự phải nhuần nhuyễn các kỹ năng của nghề. Người giỏi ngoại ngữ chưa chắc đã có thể là một phiên dịch tốt nếu người đó không được đào tạo và rèn luyện các kỹ năng phiên dịch.